[:en]

Σύντομη Ανασκόπηση της Αυτοβοήθειας-ορισμός και εφαρμογές

Έννοιες όπως αυτοβοήθεια/αλληλοβοήθεια δεν συνιστούν ένα καινούριο φαινόμενο στο σύγχρονο πολιτισμό καθώς τέτοιου είδους πρακτικές παρατηρούνται ιστορικά σε όλες τις εποχές και τις κοινωνίες. Υπάρχουν μάλιστα θεωρητικοί που υποστηρίζουν ότι οι πρακτικές αυτές αποτελούν βασική κινητήρια δύναμη για την εξέλιξη του ανθρώπου και των σύγχρονων κοινωνιών (Glassman,2000∙Kropotkin,1902/1955). Το φαινόμενο αυτό, οφείλει να εξεταστεί μέσα στο συγκεκριμένο ιστορικό και χρονικό πλαίσιο στο οποίο έλαβε χώρα. Οι αλλαγές που συντελούνται σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο στα τέλη του 19ου, αρχές του 20ου αιώνα έχουν σαν αποτέλεσμα την ταχύτατη βιομηχανική ανάπτυξη και τη συρρίκνωση της αγροτικής οικονομίας και την ανάδειξη μιας νέας προηγμένης καπιταλιστικής οργάνωσης. Επομένως, με την διάλυση των μικρών κοινοτήτων και την συσσώρευση του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα εμφανίζονται οργανωμένες προσπάθειες πολιτών για την αντιμετώπιση προβλημάτων ή ζητημάτων που τους απασχολούν, οι οποίες αυτοπροσδιορίζονται ως πρωτοβουλίες αλληλεγγύης ή αυτοβοήθειας και έχουν ένα συντεταγμένο σχήμα.

Με τον όρο «ομάδα αυτοβοήθειας» εννοούμε μια ομάδα ομοτίμων ανθρώπων που βιώνουν κοινά προβλήματα ή καταστάσεις και επιχειρούν με συλλογικές διαδικασίες, να τα αντιμετωπίσουν (Kurtz, 1997∙ Matzat, 1993∙ Levine, 1988). Βασικό χαρακτηριστικό της αυτοβοήθειας θεωρούμε την ενεργό εμπλοκή των άμεσα ενδιαφερομένων, την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης και κατ’ επέκταση την αναίρεση της παθητικότητας που τείνει να χαρακτηρίζει τη στάση των πολιτών σε ζητήματα Υγείας σήμερα (Φ. Ζαφειρίδης). Τα άτομα, αξιοποιούν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους προκειμένου να αντιμετωπίσουν συλλογικά το πρόβλημά τους ενώ παράλληλα απορρίπτουν τις επιστημονικές πρακτικές που οδηγούν σε κατηγοριοποίηση των ανθρώπων καθώς και την κυρίαρχη επιστημονική λογική ότι ο “ειδικός” είναι αυτός που μπορεί να βοηθήσει το άτομο. Τα άτομα πραγματοποιούν εβδομαδιαίες συναντήσεις κατά τις οποίες δίνεται έμαφαση στην αυθεντικότητα, στην ισότητα, σε μία κοινή γλώσσα επικοινωνίας και αλληλοβοήθειας. Βασικά χαρακτηριστικά που διέπουν τις ομάδες είναι η βιωματική γνώση , πρακτικές αυτό-οργάνωσης, αυτοπροσδιορισμός, αλληλοβοήθεια/αλληλεγγύη και η αδιαμεσολάβητη δράση.

Η ομάδα αποτελεί ένα μέσο για να αντιμετωπίσουν την εξωτερική (κοινωνική) όσο και την εσωτερική (ψυχολογική) απομόνωση καθώς οι ομάδες προσφέρουν στα μέλη τους την αίσθηση του ανήκειν και τους τοποθετούν σε μια διαιδκασία που στόχο έχει την ενδυνάμωση μέσα από την ενεργοποίηση και την ανάληψη ευθύνης. Έτσι για τον άνθρωπο που θεωρείται αβοήθητος μέσα στη δύνη του ατομικιστικού μοντέλου ύπαρξης των ανθρώπων στο χώρο και το χρόνο, οι ομάδες αυτοβοήθειας δημιουργούν κοινωνικά και υποστηρικτικά δίκτυα, μία νέα κοινότητα ανθρώπων με συγκεκριμένες αξίες, αφηγήσεις και “διδαχές” τρόπων αντιμετώπισης των προβλημάτων με βάση τη βιωματική γνώση και τη συλλεγμένη εμπειρία.

Η ανάγκη των ανθρώπων που βιώνουν τον ψυχικό πόνο, να “σπάσουν” την σιωπή τους και τις στερεοτυπικές αντιλήψεις της κοινωνίας για τις υπερβατικές εμπειρίες τους, πυροδοτεί την δημιουργία ομάδων που βασίζονται στο κοινό “μοίρασμα” των εμπειριών και στην βαθύτερη συλλογική κατανόηση των βιωμάτων τους. Ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων ομάδων στην Ελλάδα είναι οι ομάδες «Ακούγοντας φωνές» και η «Ελεύθερη πτώση» η οποία αφορά τα άτομα που βιώνουν λύπη και θλίψη. Οι δύο παραπάνω ομάδες αποτελούν τμήματα της δράσης του Παρατηρητηρίου για τα Δικαιώματα στο χώρο της ψυχικής υγείας που λειτουργούν, όμως, αυτόνομα και χωρίς παρεμβάσεις από «ειδήμονες». Αντίστοιχες ομάδες υπάρχουν και σε χώρες του εξωτερικού και συχνά υπάρχει μεταξύ τους κοινή πορεία δράσης.

Συγκεκριμένα, η Escher (1993) έχει πάρει συνεντεύξεις από πολυάριθμους ανθρώπους που ακούνε φωνές, με σκοπό να αποσαφηνίσει τα πλεονεκτήματα του να μιλάει κάποιος για τις φωνές του σε ένα κοινό με κατανόηση. Τα ευρήματα της μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

• Το να καταπιάνεσαι με την εμπειρία μπορεί να βοηθήσει να αναγνωρίσεις στοιχεία που επαναλαμβάνονται (π.χ.  σύνδεση αρνητικών συναισθημάτων με μια αρνητική φωνή).

• Η συζήτηση μπορεί να ενεργοποιήσει την αποδοχή της εμπειρίας του να ακούς φωνές και να βοηθήσει να καλλιεργήσεις μια υγιή ταυτότητα ως κάποιος που ακούει φωνές.

• Μέσω της αναγνώρισης και διερεύνησης πιθανών νοημάτων, τα άτομα μπορεί να αρχίσουν να διαπραγματεύονται και να βελτιώνουν τη σχέση τους με τις φωνές.

• Το να αναγνωρίζουν τα άτομα τη δική τους κατάσταση μέσα στις εμπειρίες άλλων μπορεί να τα επιβεβαιώνει και να επικυρώνει τις εμπειρίες τους.

• Ενώ η αποφυγή μπορεί να προκαλέσει αισθήματα αδυναμίας και άγχους, το να μιλάς μπορεί να μειώσει την απομόνωση και το φόβο.

Τα πρώτα αυτοοργανωμένα ριζοσπαστικά, για τα δεδομένα της εποχής τους, εγχειρήματα, έχουν την αφετηρία τους στη δεκαετία του ’40. Στην πορεία τους μέχρι και σήμερα, όμως παρατηρούμε ότι στην πλειονότητά τους, αφομοιώθηκαν από το σύστημα και έχασαν τη ριζοσπαστικότητά τους, υιοθετώντας πρακτικές και αφηγήσεις του κυράρχου λόγου, όπως τα ψυχοφάρμακα, η ιδρυματική φιλοσοφία και η ύπαρξη ειδικών «επιστημονικά καταρτησμένων».

Αναφέρουμε ενδεικτικά κάποια από τα εγχειρήματα σε ΗΠΑ και Ευρώπη.

ΗΠΑ

Είναι αξιοσημείωτο ότι μέχρι το 2000 υπήρχαν πάνω από 10 εκ. μέλη σε ομάδες αυτοβοήθειας (Kurtz,1999).

Ξεκινώντας από τις ομάδες των ανωνύμων, σύμφωνα με το πρότυπο των Ανώνυμων Αλκοολικών, δημιουργήθηκαν δυο ομάδες , οι Ανώνυμοι Σχιζοφρενείς και οι Emotion anonymous.

Οι ανώνυμοι σχιζοφρενείς

• Ιδρύθηκαν το 1960 από τους επαγγελματίες Hoffer & Osmond

• Αριθμεί περίπου 140 ομάδες στις ΗΠΑ, το Μεξικό, τη Βενεζουέλα, τη Βραζιλία, τον Καναδά

• Η βασική της ερμηνεία έγκειται στην αποδοχή της φαρμακευτικής αγωγής και έχει βιολογική κατεύθυνση, ωστόσο δίνει μεγάλη σημασία στο κοινωνικό πλαίσιο.

• Πρωταρχικής σημασία είναι η ανταπόκριση σε συναισθηματικές, φυσικές και πνευματικές ανάγκες.

Οι Emotion Anonymous

• Απευθύνεται σε άτομα με λεγόμενες συναισθηματικές διαταραχές

• Διατηρεί μια μη ψυχιατρική στάση, η δομή των ομάδων είναι μη ιεραρχική και ακολουθείται η λογικών των 12 βημάτων των Α.Α.

Οι Wana (We Are Not Alone)

• Ξεκίνησε το 1940 στην Νέα Υόρκη σαν αμιγής ομάδα αυτοβοήθειας ασθενών μετά από την ψυχιατρική τους νοσηλεία, μετά συμμετείχαν και άτομα «υγιή» εθελοντικά και κατέληξε να λειτουργεί εναλλακτικά επαγγελματικά

ΟΑ– Ομάδες Aφύπνισης (conscious raising groups)

• Πρόκειται για ομάδες με δεδηλωμένο πολιτικό στόχο και αντίστοιχη δράση

• Αφετηρία της αυτοοργάνωσης ήταν η συλλογική και εκφρασμένη η δυσφορία των μελών με το ψυχιατρικό σύστημα

• Η συμμετοχή ήταν αμιγώς δημοκρατική και ισότιμη

• Δόθηκε έμφαση στην ανάδειξη των δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων και στην προστασία τους

ΕΥΡΩΠΗ

Σοσιαλιστική Κοινότητας Ασθενών Χαϊδελβέργη, 1972

• Πρωτοβουλία, η οποία κατέλαβε την κλινική των μελών της

• Είχε σ’ όλη τη διάρκειά της τη στήριξη ενός από τους ψυχιάτρους της κλινικής, απέκτησε όμως ένα σχετικά αυτόνομο πρόσωπο και συμβολικό χαρακτήρα για το μέλλον, καθώς ενσάρκωσε με την κατάληψη της κλινικής το όραμα της αυτοδιαχείρισης στο χώρο της ψυχικής υγείας

• Μετά την καταστολή της ιδρύθηκαν σε εθελοντική βάση τα πρώτα Κέντρα Διαμαρτυρίας, όπου μπορούσε κανείς να καταγγέλλει ανάρμοστες ή παράνομες συμπεριφορές από το προσωπικό των ψυχιατρείων προς νοσηλευόμενους

«Η επίθεση των τρελών»

• Αυτόνομη πρωτοβουλία που συγκρότησε κριτικό και αντιψυχιατρικό λόγο, έκανε εκδοτικές και άλλες δράσεις

Σπίτι- Καταφύγιο για ψυχικά πάσχοντες (Run – away – house)

(Ουτρέχτη Ολλανδίας, 1983)

• Χώρος διαφυγής και προστασίας προσώπων που είχαν δραπετεύσει από την ψυχιατρική βία ή γενικώς την ψυχιατρική

• Ήταν αποδεκτά τα ψυχοφάρμακα και δεν υπήρχε βασική θεωρητική-πολιτική θέση σε σχέση με αυτά ή την ασθένεια

• Ήταν παρόν μόνο 4 ώρες την ημέρα κάποιο πρόσωπο, το οποίο δεν ήταν επαγγελματίας, συνήθως όμως ούτε και άμεσα ενδιαφερόμενος, και είχε αυστηρά διαχειριστικό ρόλο σχετικά με το χώρο και το κτίριο

• Παρατηρήθηκαν απογοητευτικές καταστάσεις χάους, εγκατάλειψης ψυχικά πασχόντων σε συνθήκες κρίσης, και ως εκ τούτου μεγάλες διαρροές προσώπων και επιστροφές στο ψυχιατρείο

«Βίλα Στέκλε»

• Μεικτή προσπάθεια από ανθρώπους με ή χωρίς προσωπική ψυχωσική εμπειρία στο σήμερα

• Προωθούν αφηγηματικές τεχνικές επεξεργασίας της ψυχωσικές εμπειρίας και στήριξη στον κοινωνικό τομέα

Ξενοδοχείο για ανθρώπους με ψυχιατρική εμπειρία (Psychatrieerfahrener Hotel)

• Οι συμμετέχοντες στο μοντέλο ψυχικά πάσχοντες ορίζουν μόνοι το πρόγραμμα συμμετοχής τους σε παροχές, ανάλογα με το ποιες θέλουν

Κριτική πάνω στις ομάδες Αυτοβοήθειας-έκβαση, προτάσεις, πολιτικοί (ανα)στοχασμοί

Αρχικά, αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι οι ομάδες αυτοβοήθειας, ιδωμένες από τη σκοπιά μας δεν αποτελούν δομές θεραπείας. Η Αυτοβοηθεία είναι ένας θεσμός «ενδυνάμωσης» και προσπάθειας συλλογικοποίησης των αναγκών του ατόμου με στόχο οι άμεσα ενδιαφερόμενοι-ες να μπορέσουν να αλλάξουν τη ζωή τους και να κατανοήσουν τις εμπειρίες τους, χωρίς να υιοθετούνται θεωρίες και πρακτικές περί «θεραπευτή» και «θεραπευόμενης-ου».

«Οι πολιτικές που υιοθετούν τα σύγχρονα δυτικά κράτη για την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων στηρίζονται σε θεωρίες βιολογικής/νοσολογικής έμπνευσης, παρά το γεγονός ότι αυτές έχουν αμφισβητηθεί για την ορθότητα τους. Το παράδοξο να αναγορεύονται σε κυρίαρχες, μη έγκυρες και μη αποτελεσματικές θεωρίες συναρτάται με την ευρύτερη τάση της επιστημονικής έρευνας να αναζητά τις αιτίες των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων σε ατομικούς, βιολογικούς ή ψυχοκοινωνικούς μηχανισμους. Η αποπλαισίωση, όμως αυτών των προβλημάτων από το κοινωνικό, πολιτικό και ιστορικο-πολιτισμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο εμφανίζονται, αποτελεί σαφέστατη ιδεολογική επιλογή, που χρησιμοποιεί την «επιστημονική ουδετερότητα» ως άλλοθι για τη διάδοση και την επιβολή επιλεγμένων, με πολιτικά κριτήρια, αντιλήψεων και θεωριών.»

Αδιαμφισβήτητα, ένα μεγάλο μέρος των άμεσα ενδιαφερομένων που συμμετέχουν σε ομάδες αλληλοβοήθειας αμφισβητεί το λόγο ύπαρξης της ψυχιατρικής συνολικά, επειδή η ίδια ως ιατρικός κλάδος δεν δύναται να λύσει ψυχικά προβλήματα κοινωνικής φύσεως. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να χειραγωγήσει με ιατρικά μέσα ανεπιθύμητες ψυχικές εκφάνσεις και αντίστοιχες συμπεριφορές, όπως μέσα από χειρουργικές παρεμβάσεις, ηλεκτροσόκ και χημικά ψυχοφάρμακα.

Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και για δομές που έρχονται σε ρήξη με τις συνήθεις πρακτικές, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να χαθούν τα ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά που φέρουν. Ήδη βλέπουμε πως σε αρκετές δομές αυτοβοήθειας, περισσότερο ή λιγότερο ριζοσπαστικές, καταστρατηγούνται βασικές έννοιες και χαρακτηριστικά της φιλοσοφίας που αρχικά είχε υιοθετήσει η ομάδα. Μια πρώτη προβληματική που προκύπτει είναι το φαινόμενο της δια βίου συμμετοχής στην ομάδα και η μη πρόβλεψη δυνατότητας εξόδου από αυτή. Με άλλα λόγια, τα άτομα που επιθυμούν να φύγουν από την ομάδα χάνουν, παράλληλα, το υποστηρικτικό πλαίσιο και τα κοινωνικά δίκτυα αλληλεγγύης που ενυπάρχουν σε αυτή και, με την αποχώρηση τους, αποκόβονται από τις δομές που τους στήριζαν ηθικά, ψυχολογικά κτλ.

Σε πολλές ομάδες απουσιάζει το στοιχείο της συνεργασίας με άτομα ή κοινωνικές ομάδες έξω από αυτές, ενώ δίνεται έμφαση σε έννοιες όπως η ανώτερη δύναμη και η έλλειψη εμφανούς κοινωνικού προσανατολισμού ή εξωστρέφειας. Σαφώς αποδεχόμαστε τις δομές αλληλοβοήθειας ως μια λύση και μέσο οργάνωσης των ανθρώπων που βιώνουν ψυχικό πόνο, ως μια δομή που δημιουργείται από και για τα μέλη με στόχο την αυτοδιαχείρηση των αναγκών τους . Θεωρούμε ότι τα διάφορα ψυχοκοινωνικά προβλήματα στο βαθμό που σήμερα απαντώνται, αποτελούν συμπτώματα ενός συστήματος που βρίσκεται σε κρίση. Το σύγχρονο αναπτυξιακό μοντέλο, χαρακτηρίζεται από μια σειρά φαινομένων όπως ο υψηλός ανταγωνισμός, η αναγωγή του πλούτου σε υπέρτατη αξία, η εντατικοποίηση των ρυθμών εργασίας και ζωής γενικότερα. Το μοντέλο αυτό τείνει να προάγει τη μοναξιά, τον εγωκεντρισμό, την παθητικότητα, την αποπροσωποποίηση του ατόμου και τον αποκλεισμό όσων δεν ανταποκρίνονται στις απάνθρωπες απαιτήσεις του.

Αν, λοιπόν, οι ομάδες, εγκλωβισμένες γύρω από μια συγκεκριμένη ταυτότητα , αρνηθούν να κάνουν μια ανασκόπηση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών συνθηκών και να πάρουν μια θέση απέναντι στους εξουσιαστικούς θεσμούς που γεννούν την «τρέλα», τότε για μας σίγουρα αυτές οι ομάδες θα συναντήσουν τα όρια τους. Ήδη η Αυτοβοήθεια βρίσκει πάντα μπροστά της μια τεράστια αντίφαση: να ενδυναμώσει τον άνθρωπο που υποφέρει και να του παρέχει ταυτόχρονα, στήριξη μέσα σε ένα κατά τα άλλα ανυπόφορο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον. Τα άτομα που συμμετέχουν στις ομάδες, έξω από αυτές, συνεχίζουν να έρχονται αντιμέτωποι με τις απαιτήσεις και τις δυσκολίες σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους. Είναι επομένως λογικό, όλα τα συστατικά και δομικά μέρη ενός συστήματος να φέρουν κομμάτια του και κάποιες φορές να αλλοιώνεται και να ενσωματώνεται κάθε προσπάθεια που ξεφεύγει λίγο από τις αρχές του. Αν, λοιπόν, οι ομάδες αυτοβοήθειας δεν συνδεθούν και με άλλους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες, τότε παραμένουν «ιδρυματοποιημένες» και καταλήγουν να περιορίζονται και να περιχαρακώνονται γύρω από μια ταυτότητα που, αν δεν την ξεπεράσουν,καταλήγουν ξανά να ακολουθούν τις επιταγές του συστήματος: να αποτελούν δηλαδη, ακομη μια απόπειρα εναλλακτισμού και αντι-πρότασης στις κυρίαρχες πρακτικές χωρίς, κατά τα άλλα να έχουν καμία ανταγωνιστική προς το υπάρχον σύστημα λειτουργία. Σε κάθε περίπτωση, οι ομάδες ,μέχρι την ρήξη του υπάρχοντος και την συνολικότερη κοινωνική αλλαγή , αφού αναγκαστικά δρούν και λειτουργουν μέσα στις καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις, πρέπει να κατανοήσουν την ύπαρξη τους ως στιγμή μιας μεγάλης διαδικασίας αντίστασης και όχι σαν μια παγιωμένη κατάσταση που έχει πετύχει τους στόχους της.

Για μας, λοιπόν, η απάντηση σε τέτοιου είδους ερωτήματα δεν είναι σαφώς απλή, ιδιαίτερα όταν πολλές φορές, οι άνθρωποι δεν συσπειρώνονται γύρω από τις κοινές τους πολιτικές ιδεολογίες αλλά προσπαθούν να μοιραστούν την δική τους, κοινή πολλές φορές, ιστορία γύρω από την θλίψη ή την εξάρτηση. Αυτό για μας είναι και στοίχημα των ομάδων αυτοβοήθειας’ να αποτελέσουν ένα πόλο αντίστασης που θα ασκεί κριτική στην κυρίαρχη ιδεολογία και θα μπορεί σε πρακτικό επίπεδο να κατανοεί τους ταξικούς, έμφυλους και φυλετικούς διαχωρισμούς και εν γένει την πίεση που ασκείται από τους εξουσιαστές στους/στις οικονομικά και κοινωνικά ασθενέστερους-ες. Να κατανοηθούν, δηλαδή, πέρα από τα ψυχολογικά, και τα κοινωνικά αίτια της ψυχικής δυσφορίας από τα ίδια τα μέλη.

Άλλο ζήτημα που προκύπτει είναι αυτό του ειδικού. Βλέπουμε πως πάγιο αίτημα των ανθρώπων που βιώνουν τον ψυχικό πόνο είναι να βρουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, εν αντιθέσει με τους “ειδικούς” που επιθυμούν να υποστηρίξουν τους ασθενείς τους στην αποκατάστασή τους και πολύ λιγότερο να τους προσφέρουν έναν προστατευτικό-προστατευμένο χώρο κατά τη διάρκεια της κρίσης τους. Έτσι, τα αιτήματα “ασθενών”-“ειδικών” συγκρούονται. Το να πιστεύουμε ότι έχουμε την απάντηση στα προβλήματα ενός άλλου προσώπου ή ότι ξέρουμε τι είναι το καλύτερο γι’ αυτό είναι μια επικίνδυνη άποψη που δημιουργεί μη ρεαλιστικές προσδοκίες, προσδίδει στον ειδικό θεϊκές ιδιότητες και τρέφει την ψευδαίσθηση πως ο ίδιος-α βρίσκεται πάνω από τον – την ασθενή. (Goldblatt, 1995γ, σ.229). Ορμώμενες από παραδοχές σαν κι αυτή, αλλά και από μια ευρύτερη κριτική πάνω στο ρόλο του ειδικού, οι ομάδες αυτοβοήθειας ιδρύθηκαν με σκοπό την έμπρακτη αμφισβήτηση κάθε αυθεντίας ως ανεπαρκούς για την επίλυση των ψυχικών δυσκολιών. Άλλωστε δεν μπορούμε να μην βλέπουμε πως, πολλές φορές, ο «ειδικός» δρα ως μια άλλη μορφή εξουσίας που κατευθύνει το άτομο παρεμβαίνοντας με στερεοτυπικές μεθόδους που αποκλείουν την αυτενέργεια και ελευθερία. Γι’ αυτό και προωθείται η αντίληψη πως το άτομο που αντιμετωπίζει την δυσκολία αναλαμβάνει, σε μια ισότιμη σχέση με άλλους και με τη βοήθεια της συλλογικότητας, να επιλύσει κάθε είδους προβλήματα. Πως, όμως, οι ομάδες Αυτοβοήθειας αποσοβούν τους κινδύνους να παρεισφρήσουν σε αυτές ειδικοί; «Ομάδες αυτοβοήθειας που ιδρύονται από επαγγελματίες για τους ανθρώπους με ψυχιατρική εμπειρία είναι μια αντίφαση από μόνη της. Αυτοβοήθεια μπορεί να οργανωθεί μόνο από άμεσα ενδιαφερόμενους, οτιδήποτε άλλο είναι ετεροβοήθεια.» Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές, στα πλαίσια του ότι οι ομάδες φέρουν χαρακτηριστικά του συστήματος, συντελείται ακόμη και από τα ίδια τα μέλη μια φανερή απόπειρα υιοθέτησης επαγγελματικών ρόλων και ψυχολογικοποίηση ή νοσολογική αντίληψη της ίδιας τους της κατάστασης. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος να εμφανιστούν φαινόμενα ή απόπειρες εκμετάλλευσης κάποιων μελών από κάποια άλλα.

Σαφώς, αποτελεί δύσκολο έργο ή οργάνωση δομών από μηδενική βάση. Ο δρόμος της αυτοθέσμισης είναι ένας δρόμος δύσκολος και απαιτεί αρκετή προσπάθεια και συνειδητοποίηση για να καταστραφούν οι σχέσεις εξουσίας. Εμάς, λοιπόν, δεν μας εκφράζει κανένας ειδικός και θεωρούμε πως το να εντάσσεται αυτός σε δομές αυτοβοήθειας μη έχοντας αποβάλλει την «επιστημονική» δογματικότητα του κυρίαρχου λόγου, μπορεί να καταστρέψει παντελώς τέτοια αξιόλογα εγχειρήματα. Σίγουρα, οι ομάδες δεν θα πρέπει να λειτουργούνται μόνο από ανθρώπους που έχουν παρόμοια προβλήματα, αλλά να συμμετέχουν σε αυτές και άτομα που θέλουν να συνδεθούν και να συμμετέχουν , σεβόμενοι τις αξίες της κάθε ομάδας και κατανοώντας τις αμφίδρομες σχέσεις αλληλοβοήθειας που δημιουργούνται μέσα σε αυτές. Έτσι, αυτό, ίσως, που αρμόζει είναι η αποποίηση του ρόλου του ειδικού αλλά η ενσωμάτωση του ρόλου του αλληλέγγυου, που στέκεται δίπλα στον άλλον δημιουργώντας σχέσεις οριζόντιες και μη κατευθυντικές.

Οι ομάδες Αυτοβοήθειας κόντρα στην επαγγελματικοποίηση και εργαλειοποίηση, με σαφείς στόχους και πολιτικές αξίες μπορούν να αποτελέσουν ένα παράδειγμα οριζόντιας δομής που δρα στο τώρα για το μέλλον.

Λογοκλοπές και αντί-APA βιβλιογραφία:

Hearingvoices.gr, (2015). Δίκτυο Ανθρώπων που Ακούνε Φωνές. http://hearingvoices.gr/index.php/el/78-hvathens/50-hvnet.

Παρατηρητήριο για τα Δικαιώματα στο Χώρο της Ψυχικής Υγείας, (2012).Ομάδα Αυτοβοήθειας για τη Θλίψη και τη Λύπη. https://mentalhealthhellenicobservatory.wordpress.com/2012/04/22/%CE%BF%CE%BC%CE%AC%CE%B4%CE%B1-%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%B2%CE%BF%CE%AE%CE%B8%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7-%CE%B8%CE%BB%CE%AF%CF%88%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B7/

Αλκοολικοί Ανώνυμοι, (2015). http://aa-hellas.tripod.com/pages/poioi_eimaste.htm

Aaa-alkoolikoi.gr, (2015).Ανώνυμοι Αλληλέγγυοι Αλκοολικοί του 18 Άνω. http://www.aaa-alkoolikoi.gr/

Lehmann, P. (2007). Αυτοβοήθεια και ενδυνάμωση. Τετράδια Ψυχιατρικής, 97: 27-35.

Λαϊνάς, Σ. (2008). Κριτική αποτίμηση της αυτοβοήθειας στην εξάρτηση. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 6: 65-73. 

Lehmann, P. (2008). Ουσιαστικά Μέτρα για την Πολιτική και Κοινωνική Ένταξη των (πρώην) Χρηστών και Επιζώντων της Ψυχιατρικής. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 6: 78-83

Ασπρογέρακας, Α. (2008). Η Αυτοβοήθεια, η Κοινότητα, το Κράτος. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 19-21.

Λαϊνάς, Σ., Ζαφειρίδης Φ. Εξαρτήσεις και αυτοβοήθεια, ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ

https://mentalhealthhellenicobservatory.files.wordpress.com/2008/04/94802576-ceb1cf85cf84cebfceb2cebfceaeceb8ceb5ceb9ceb1-ceb1cf84cf8ccebccf89cebd-cebcceb5-cf88cf85cf87cf89cf83ceb9cebaceae-ceb5cebccf80ceb51.pdf)

Ζαφειρίδης Φ., Λαϊνάς Σ. Οι ελλοχεύοντες κίνδυνοι για τη ριζοσπαστικότητα των ΑΑ και ΝΑ

Judi Chamberlin (1988). On our own

Αυτόνομο Σχήμα Ψυχολογίας

Καλοκαίρι, 2015

[:]

[:en]Τι γνωρίζουμε για τον κοινωνικό αποκλεισμό;

Ο κοινωνικός αποκλεισμός εμφανίζεται ως φαινόμενο, με την περιθωριοποίηση ομάδων ή ατόμων από τη συμμετοχή σε διαδικασίες που συντελούνται εντός της κοινωνίας, εννοώντας τις δραστηριότητες εκείνες, που συνιστούν για κάποιον είτε δικαίωμα είτε ανάγκη. Ο κοινωνικός αποκλεισμός για μας δεν αφορά τόσο θεσμικές ή άλλες διαδικασίες, αλλά στόχος του είναι το κτίσιμο ιδεολογιών και βαθιών αντιλήψεων, που θέλουν τους καταπιεσμένους να είναι διαιρεμένοι . Σήμερα, σε ορισμένες μορφές του, ο κοινωνικός αποκλεισμός, μοιάζει να έχει αποκτήσει κοινωνική “νομιμοποίηση”, καθώς πατά πάνω σε ιδεολογίες που προμοτάρουν την ύπαρξη και de facto διαλογή των ανθρώπων ανάλογα με το φύλο, τη φυλή, την κοινωνική και οικονομική τάξη προσπαθώντας να κάνει διακριτά τα όρια της “φυσιολογικότητας” από κάθε τι που παρεκκλίνει από αυτή. Αυτή η διαλογή-διάσπαση, για μας, είναι κατά βάση ταξική.Ο κοινωνικός αποκλεισμός δηλαδή μάλλον είναι ένα φαινόμενο που αγγίζει συγκεκριμένα οικονομικά στρώματα. Καθόλου τυχαία…

Απτό παράδειγμα αποκλεισμού αποτελεί και η μη πρόσβαση στους χώρους του πανεπιστήμιου από άτομα με αναπηρία. Για το λόγο αυτό, η ομάδα προσβασιμότητας Α.Π.Θ αποφάσισε να κλιμακώσει τον αγώνα της με κατάληψη στο κτίριο διοίκησης, ώστε να ικανοποιηθούν τα δίκαια αιτήματά της για προσβάσιμο πανεπιστήμιο, καθώς σύμφωνα με καταγραφές της ίδιας της ομάδας υπάρχει σοβαρή έλλειψη σε υποδομές, όπως χαλασμένα αναβατώρια ή ανυπαρξία ράμπας σε κεντρικά αμφιθέατρα. Και η λίστα δε σταματά εδώ…Σαφώς δεν μπορούμε να μιλάμε για τυχαιότητα της μη πρόσβασης αλλά για αποτέλεσμα που απορρέει από συγκεκριμένες πολιτικές και δομές του συστήματος. Τα άτομα με αναπηρία έρχονται αντιμέτωπα καθημερινά με προβλήματα που για ορισμένες-ους, είναι εξασφαλισμένη καθημερινότητα. Το ζήτημα δεν είναι απλά το αίτημα για πρόσβαση και παρακολούθηση των μαθημάτων. Το ζήτημα έγγειται στο ότι καταστρατηγείται το δικαίωμα εισόδου σε χώρους του πανεπιστημίου, αλλά και σε χώρους εκτός αυτού, υπενθυμίζοντας για άλλη μια φορά πως η μετακίνηση είναι “πολυτέλεια” και δεν είναι για όλους, κάτι που αποτελεί και πάγια τακτική του συστήματος με διαφόρων ειδών αποκλεισμούς (πχ σίτιση). Όταν λοιπόν τα μη προσβάσιμα αμφιθέατρα έγιναν πεδίο παρέμβασης, οι “αγανακτισμένοι”, βαθιά μικροαστοί φοιτητές, υπερασπίστηκαν όπως (δεν) ήταν αναμενόμενο το “ιερό δικαίωμα” της παρακολούθησης και της ομάλης λειτουργίας των ακαδημαϊκών διαδικασιών τους. Είναι δίκαιο να συνεχίζουν να γίνονται μαθήματα σε μη προσβάσιμους χώρους και το φοιτητικό σώμα να ενισχύει τέτοιες ενέργειες αποκλεισμού; Για κάποιες-ους φοιτητές-τριες αποτελεί πάγιο αίτημα να μη διαταραχθεί καθόλου η ηρεμία του μαθήματος ακόμη κι αν αυτό κάθε φορά που γίνεται, κλείνει την πόρτα σε όσες δεν έχουν πρόσβαση.

Ψιλαφίζοντας την κοινωνική αναλγησία

Παραμένοντας στην εννοιολόγηση του σημερινού Ατόμου και της αντίληψής του, βγαίνοντας από την πόρτα του πανεπιστήμιου, τα συγχρονα υποκείμενα αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους σε μια ενιαία και αδιαίρετη κλίμακα ατομισμού, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε ότι ο αποκλεισμός σε μικρή ή μεγάλη έκταση, είναι μόνιμη κατάσταση που βιώνουν οι οικονομικά καταπιεσμένοι-ες. Αναγνωρίζοντας την απουσία δομών και σχέσεων αλληλεγγύης, το κράτος βρίσκει πάτημα όχι μόνο να αποκλείει αλλά και να δολοφονεί. Το 2015 οι θάνατοι μεταναστών στις θάλασσες πολλαπλασιάστηκαν και υπερβαίνουν κατα πολύ τους 20.000. Η Μεσόγειος, αποτελεί τον τάφο χιλιάδων ανθρώπων που ψάχνουν χώρο και μέσα για την υλική τους αναπαραγωγή και επιβίωση. Αυτές οι εικόνες μεθοδευμένης εξόντωσης των μεταναστών, δεν τις αντιμετωπίζουμε ως ένα ευαίσθητο ”ανθρωπιστικό” ζήτημα.Αποτελεί μία μεθοδευμένη προσπάθεια από τη μεριά του κεφαλαίου να δημιουργήσει “κοινωνικά απόβλητα”, χρησιμοποιώντας τους μετανάστες ως φθηνά εργατικά χέρια, αν βέβαια καταφέρουν να επιβιώσουν από τις θάλασσες. Για την κυβέρνηση συριζα-αν.ελ, το ”μετεναστευτικό”,αποτελει ενα ακόμα ζήτημα διαχείρισης βάσει των ευρωπαικών πολιτικών που θέλουν ”καθαρές” κοινωνίες και ανθρώπους επιβάλλοντας ξενοφοβικές και ρατσιστικές αντιλήψεις.(..Θα υπάρξουν εκατομμύρια μετανάστες και χιλιάδες τζιχαντιστές που θα έρθουν στην Ευρώπη, αν καταρρεύσει οικονομικά η Ελλάδα..Ν. Κοτζιάς, υπουργός εξωτερικών, 6 Μάρτη*). Το ελληνικό κράτος και γενικά τα διακρατικά συμφέροντα, φαίνεται πως αδιαφορούν για τους μετανάστες και το κάλυτερο που μπορούν να κάνουν είναι να τους χρησιμοποιήσουν είτε ως μέσο απειλής (π.χ με βλακώδης αντι-μουσουλμανικές ρητορείες), είτε ως φθηνό εργατικό δυναμικό. Γι’ αυτό και ο χαμός τους στη Μεσόγειο, αντιμετωπίζεται είτε με ψευτο-ανθρωπισμό, είτε ως αναγκαίο κακό, ξεχνώντας βέβαια πως έδω συντελείται μιας πράξη μαζικής δολοφονίας, που δεν εγείρει καμία αντίδραση, αφού η ιδεολογίας της υποτίμησης γύρω από το πρόσωπο του μετανάστη είναι πολύ καλά εδραιωμένη.

Στις λογικές αυτές που όχι μόνο ανέχονται, αλλά προωθούν την υποτίμηση και απαξίωση των καταπιεσμένων, εμείς θα απαντάμε με συλλογικούς αγώνες και διεκδικήσεις, μακριά από ατομικά συμφέροντα και ευκαιριακές λογικές. Το δίκιο για μας το ορίζουν τα συλλογικά αιτήματα των αποκλεισμένων-καταπιεσμένων και όχι τα καπρίτσια που απορρέουν από λογικές βολέματος και αδιαφορίας. Αντιστεκόμαστε σε κάθε προσπάθεια αποκλεισμού και κάθε προσπάθεια υποτίμησης των ζωών μας. Στεκόμαστε αλληλέγγυοι-ες και φωνάζουμε μαζί με αυτούς που δεν μπορούν να σιτιστούν στη λέσχη, που δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στο πανεπιστήμιο, που χάνονται στις θάλασσες επειδή ο καπιταλισμός χτίζει σάπιες γέφυρες αδιαφορίας, με αυτούς που είναι άνεργοι, επισφαλώς εργαζόμενες, που ζουν στην ανασφάλεια και στο φόβο, που βιώνουν την μισθωτή σκλαβιά.Είμαστε με αυτούς που παλεύουν ενάντια σε κάθε έμφυλη και ταξική ιεραρχία,καθώς αντιλαμβανόμαστε τους εαυτούς μας ως κομμάτι των αποκλεισμένων-καταπιεσμένων.

*περιοδικό sarajevo, κρατικός ρατσισμός, as usual, τεύχος 94

Αυτόνομο Σχήμα ★ Ψυχολογίας[:]

[:en]Τρέλα-Κανονικότητα-Εγκλεισμός-τελικό2[:]